Ontwikkelingen op de energiemarkt

Onderstaand geven we de prijsontwikkelingen op de energiemarkt sinds eind 2020 weer inclusief de invloed van de Russische inval in Oekraïne op de (toekomstige) energieprijzen. We hopen hiermee meer inzicht te geven in de huidige ontwikkelingen en wat dit de komende periode kan betekenen voor de energieprijzen.

Sinds eind 2020 zitten de brandstof- en energieprijzen in de lift. De belangrijkste oorzaak is de krappe gasmarkt. De gasvraag in Nederland was in de winter 2020 op 2021 fors hoger vanwege de koude winter en het overheidsbeleid om zoveel mogelijk thuis te werken. Tegelijkertijd was er nauwelijks LNG-aanvoer, was de gasexport uit Noorwegen en Rusland lager dan voorheen en stonden de Europese gasvoorraden ver onder het vijfjarig gemiddelde. Dit heeft gezorgd voor hoge gasprijzen op zowel de dag- als de termijnmarkt. Ook de prijzen voor olie, kolen en CO2-rechten volgden de opwaartse trend. In oktober 2021 steeg de kolenprijs voor het eerst sinds 2008 tot boven $ 180, terwijl de prijs begin 2021 nog rond de $ 65 koerste. Ook de CO2-prijs steeg fors, namelijk tot boven € 64. De toenemende politieke druk om klimaatverandering tegen te gaan draagt bij aan een hogere CO2-prijs. Een stijging van de CO2-prijs maakt het voor elektriciteitscentrales direct duurder om stroom te produceren, waardoor de marktprijs voor elektriciteit toeneemt. De onder gemiddelde windproductie in 2021 zorgde voor hogere elektriciteitsprijzen op de dagmarkt.

Eind december 2021 zorgde onderstaande ontwikkelingen voor stijgende gasprijzen:

• De aanvoer van Russisch gas is laag. Sinds zaterdag kwam er via de Yamal- gaspijpleiding tussen Rusland en Duitsland al minder gas naar Europa. Op dinsdag daalde de gasexport via deze belangrijke route zelfs naar nul. Voor januari 2022 heeft Rusland weinig exportcapaciteit geboekt. Deze tegenvallende capaciteitsveiling geeft aan dat ook in januari de gasexport laag kan blijven.
• De Duitse netbeheerder BNA geeft aan dat ze waarschijnlijk in de tweede helft van 2022 pas beslissen over de certificering van de nieuwe gaspijpleiding Nord Stream 2. Het zal naar verwachting nog minimaal een half jaar duren voordat er daadwerkelijk Russisch gas geleverd kan worden via de Nord Stream 2.
• Meerdere politici in Europa en de VS overwegen om de certificering van de Nord Stream 2 als pressiemiddel te gebruiken, om te voorkomen dat Rusland Oekraïne binnen valt.
• Door het koufront in Europa is de gas- en stroomvraag voor verwarming fors toegenomen. Tegelijkertijd is het in Rusland erg koud voor de tijd van het jaar, waardoor de gasvraag daar ook hoog is.

Daarnaast dragen onderstaande omstandigheden bij aan de stijgende elektriciteitsprijzen:

• De beschikbaarheid van Franse kernreactoren is beperkt vanwege onverwachte uitval en onderhoud. Hierdoor moeten omliggende landen meer stroom exporteren naar Frankrijk en stijgt de gasvraag vanuit gasgestookte elektriciteitscentrales
• Door weersomstandigheden is het aandeel van met name windenergie en energie opgewekt door waterkrachtcentrales laag.
• De CO2-prijs is hard gestegen door politieke invloed en de toename van elektriciteitsproductie door kolencentrales. Kolencentrales stoten meer CO2 uit dan gascentrales, waardoor de vraag naar CO2-rechten stijgt.

Ook toegenomen energiebelastingen hebben de afgelopen jaren gezorgd voor verhoging van de kosten voor energie.

De forse stijging van de energieprijzen gedurende de laatste maanden van 2021 werd met name veroorzaakt door krapte op de gasmarkt. Het gascontract voor 2022 noteerde op het hoogste prijsniveau in december 2021 bijna 140 eurocent per m³. Lage gasvoorraden, lage export vanuit met name Rusland en een snel aantrekkende economie waren de belangrijkste oorzaak van deze stijging. Het vooruitzicht van meer LNG-leveringen en het relatief warme weer in West-Europa waren de belangrijkste redenen dat de energieprijzen begin dit jaar iets tot rust kwamen.

De situatie rondom Oekraïne heeft ook in 2021 een belangrijke rol gespeeld in de Russische bereidheid om gas te exporteren. Aangezien Europa voor een groot deel afhankelijk is van Russisch gas, en Rusland op haar beurt afhankelijk is van de inkomsten uit deze gasexport, was de algehele marktverwachting dat er een diplomatieke oplossing zou komen.

Rusland heeft op 22 februari, tegen de marktverwachting in, de beslissing genomen om de pro-Russische regio’s in Oost Oekraïne te erkennen. Het Westen reageerde hier direct op met forse sancties, waaronder het stilleggen van het certificeringsproces van de omstreden Nord Stream 2 pijpleiding. Het is voor het eerst dat Duitsland zich uitspreekt om de certificering van de pijpleiding stil te leggen als sanctie. In de nacht van 23 op 24 februari is de situatie verder geëscaleerd, met een Russische invasie in Oekraïne. Het Westen veroordeelt de Russische aanval en bereidt de zwaarste sancties ooit voor. Op langere termijn wordt het steeds waarschijnlijker dat de gasleveringen vanuit Rusland laag blijven.

Door de hoge Europese afhankelijkheid van Russisch gas en de weinige beschikbare alternatieven, wordt voorzien dat de gasmarkt erg krap blijft de komende jaren. Slechts indien Rusland en het Westen tot een diplomatieke oplossing komen zal er hoogstwaarschijnlijk meer gas geleverd worden en komt de markt tot rust met dalende prijzen als gevolg.

De gevolgen van de Russische inval in Oekraïne voor de Nederlandse gasvoorziening. Nederland en Europa hadden al te kampen met teruggedraaide gasleveranties uit Rusland. De prijzen zijn hoog er is een wereldwijd tekort aan gas. Met de Russische inval in Oekraïne wordt de situatie er niet beter op. Wat betekent de oorlog in Oekraïne voor de Nederlandse gasvoorziening?

Europa en Nederland zijn sterk afhankelijk van Rusland als het om aardgas gaat. In 2019 was het marktaandeel van Russisch gas in Europa 40 procent. Dat is de afgelopen 6 maanden heel geleidelijk gezakt naar de huidige 25 procent. Dat is een grote afname en veroorzaakt de krapte en de hoge gasprijs. We zijn gered door de relatief warme winter dit jaar. Je kan met veel moeite 10 tot 20 procent vervangen door het verhogen van de prijs, het uitvallen van de vraag en het importeren van vloeibaar gas naar Europa. Maar je vervangt niet zomaar het Russische gas.

Stijging gasprijzen
Dat de gasprijzen na de Russische inval van Oekraïne zo stegen heeft niet zoveel te maken met echte gasleveringen op dit moment, maar meer met het risico dat de gaskraan op de korte termijn verder dichtgaat. Maar aan de prijs te zien acht de markt die kans heel klein. De gasprijs is met 40 procent gestegen en zat eind februari op 120 euro per megawattuur. Als de markt het risico reëel acht zou het zomaar 200 euro per megawattuur kunnen worden. Vlak voor kerst steeg de prijs bijvoorbeeld naar 180 euro per megawattuur, puur door de vrees dat er een strenge winter aan zat te komen en we dus onvoldoende gas zouden hebben. We kunnen niet uitsluiten dat we in een neerwaartse spiraal terechtkomen van escalaties. Het zwartste scenario is dat de Russische gasstroom stopt. Maar het afsluiten van de gastoevoer naar Europa is ook niet in Russisch belang. Rusland heeft ons al waar het ons wil hebben. De prijzen zijn gigantisch hoog.

Afhankelijkheid Nederland en Europa van Russisch gas
Tegelijkertijd kan Europa het zichzelf simpelweg niet permitteren om de gastoevoer vanuit Rusland stop te zetten. Het aandeel Russisch gas dat we afnemen is zo groot, dan hebben we binnen de kortste keren grote economische problemen. Wel kunnen we allerlei dingen doen die een beetje helpen. Meer LNG aankopen uit Quatar of VS, kerncentrales niet sluiten, meer kolencentrales aanzetten. Maar dat kan 10, 15 en maximaal 20 procent opvangen.

Het heropenen van Groningen zou – afgezien van het feit dat het een gevoelige politieke beslissing is – ook niet alles kunnen oplossen. Rusland levert in een normaal jaar 190 miljard kuub gas aan Europa. Groningen deed in de hoogtijjaren 40 tot 50 miljard kuub. Dat is dus nooit genoeg om al het Russisch gas te vervangen. Bovendien is een realistische productie op dit moment maar 10 of 15 miljard kuub. In Nederland zal niet (snel) gekozen worden voor hervatting van de gasproductie vanuit Groningen. Als er een echte crisis / tekort ontstaat, dan zal men mogelijk niet anders kunnen, maar zover is het zeker nog niet.

Op de korte termijn is de situatie heel lastig voor Europa. Maar op de lange termijn heeft Poetin een probleem. Hij plaatst zichzelf buiten de wereldorde en de energietransitie gaat gewoon door, waar het verdienmodel van Rusland olie en gas is. Beperking van de afhankelijkheid van gas is in meerdere opzichten een goede oplossing.